Αρχαιότητα και φιλοσοφία

 

Ποιοι έθεσαν τις βάσεις για την φιλοσοφία όπως την ξέρουμε σήμερα; Σωκράτης, Πλάτων, Σενέκας και άλλοι φιλόσοφοι της αρχαιότητας μας αποκαλύπτουν τις θεωρίες τους…

του ΓΙΑΝΝΗ ΦΙΚΑ

 

Ο μύθος

Πριν τη φιλοσοφία… ο μύθος! Ο μύθος αφηγείται αρχετυπικές αλήθειες που σχετίζονται με τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου. Σκοπός του μύθου και των συμβολικών στοιχείων που περικλείει είναι να δώσουν τις αρχές που θα ζωογονήσουν το μέλλον. Έτσι δημιουργείται η ιστορία, η οποία εξελίσσεται στα πλαίσια αυτών των αρχών. H δημιουργική φαντασία είναι η  γέφυρα ανάμεσα στον άνθρωπο και τον πνευματικό κόσμο, ενώ η λογική είναι η γέφυρα ανάμεσα στον άνθρωπο και τη βέβηλη πραγματικότητα.

 

Οι Προσωκρατικοί

Οι προσωκρατικοί φιλόσοφοι του 6^ου και 5^ου αιώνα π.Χ., στην προσπάθειά τους να εναρμονίσουν τη μυθική με την επιστημονική νοοτροπία, πρότειναν καθολικούς νόμους, με τους οποίους ερμήνευαν όλα τα φυσικά φαινόμενα. Έθεσαν τις βάσεις της φιλοσοφίας, κατηύθυναν την ανθρώπινη διάνοια σε μία ορθολογική θεώρηση του κόσμου και ανέπτυξαν την κοσμογονία, την κοσμολογία, την αστρονομία, τα μαθηματικά, τη βιολογία, την ανθρωπολογία και τη φυσική. Οι Προσωκρατικοί ασχολήθηκαν με την προέλευση του κόσμου, την καταγωγή των ειδών, την κίνηση, το σχήμα και τη θέση της γης, αναζήτησαν τις φυσικές αιτίες και ερμήνευσαν τα φυσικά φαινόμενα βασισμένοι στη λογική του αιτίου και του αποτελέσματος. Εναρμονίζοντας τον λόγο με τον μύθο, την επιστήμη με τη φιλοσοφία, κατόρθωσαν να καταστήσουν, με τη βοήθεια του προφορικού λόγου και της γραφής, την ιερατική γνώση προσιτή σ’ όλους του πολίτες.

 

Ο Σωκράτης

Με τον Σωκράτη το κέντρο της φιλοσοφίας στρέφεται από τη φύση στον άνθρωπο. Σκοπός της σωκρατικής φιλοσοφίας είναι η εσωτερική ευτυχία του ανθρώπου, η ευδαιμονία, η οποία του επιτρέπει να μετέχει στον κόσμο των θεών. Η ευδαιμονία οδηγεί τον φιλόσοφο στη σύνθεση, στην ενότητα και στην εναρμόνιση των αντιθέσεων. Η καλλιέργεια των αρετών ανοίγει τον δρόμο στον εσωτερικό άνθρωπο και οδηγεί στην αυτοκυριαρχία, την αυτογνωσία και την ευδαιμονία.

 

Ο Πλάτων

Σκοπός της ζωής και της φιλοσοφίας του Πλάτωνος ήταν η θεμελίωση μιας πολιτείας που θα κυβερνάται με δικαιοσύνη από τους φιλοσόφους-βασιλείς.

 

Ο Αριστοτέλης

Κατά τον Αριστοτέλη η αρετή συνίσταται στη μεσότητα, στην επιλογή δηλαδή της μέσης οδού και στην αποφυγή των άκρων.

 

Ο Επίκουρος

«Είναι αδύνατο να ζήσεις χαρούμενα, αν η ζωή σου δεν έχει φρόνηση, ομορφιά και δικαιοσύνη· και είναι αδύνατο να’ χει η ζωή σου ομορφιά, δικαιοσύνη και φρόνηση, αν δεν έχει και χαρά. Όποιος δεν τα διαθέτει αυτά δεν μπορεί να ζει ευτυχισμένα».

 

Ο Σενέκας

«Το θέμα όμως δεν είναι ότι έχουμε λίγο χρόνο ζωής αλλά ότι σπαταλάμε μεγάλο μέρος του. Η ζωή όταν την επενδύουμε σωστά, είναι αρκετά μεγάλη και μας έχει προσφερθεί με ικανοποιητική γενναιοδωρία, ώστε να μας επιτρέψει να επιτύχουμε τα μεγαλύτερα επιτεύγματα».

 

Ο Μάρκος Αυρήλιος

Η φιλοσοφία από τον 3ο αι. π.Χ. ως τον 1ο αι. μ.Χ. έχει ως κέντρο της την ηθική, τα πολιτικά και θρησκευτικά ζητήματα υποχωρούν έναντι της τέχνης του να ζει κανείς ασκώντας την αρετή και σύμφωνα με τη φύση. Για τους στωικούς φιλοσόφους αν ο κάθε άνθρωπος στραφεί στον εσωτερικό του κόσμο και βάλει μια τάξη μέσα του, τότε θα μπορούσε να προβάλει αυτή την εσωτερική τάξη και στον εξωτερικό  χαοτικό κόσμο  της καθημερινότητάς του.

Η στωική φιλοσοφία αποτελούσε για τον Μάρκο Αυρήλιο  πηγή έμπνευσης τόσο για τη δική του ζωή όσο και για την καθοδήγηση του ρωμαϊκού λαού. Τα Εις εαυτόν είναι έργο το οποίο απευθύνει στον ίδιο τον εαυτό του για να ξεπεράσει οικογενειακές δυστυχίες, αρρώστιες, διαφθορές, πολιτικές ταραχές, πολεμικές επιθέσεις και ατυχίες. Στο έργο του αυτό, το οποίο φωτίζει ακόμη και σήμερα τον δρόμο όσων βαδίζουν τα μονοπάτια της φιλοσοφίας, ευχαριστεί όλους όσους τον δίδαξαν με τον τρόπο ζωής τους.

 

Τζιορντάνο Μπρούνο,  Η τέχνη της Μνήμης

Η φιλοσοφική θεωρία του Μπρούνο για την εναρμόνιση της ψυχής με τον νου και το σώμα επικεντρώνεται κυρίως στη διαμόρφωση του ψυχολογικού κόσμου με την ανάπτυξη της φαντασίας, της μνήμης, της προσοχής και της συγκέντρωσης. Στα έργα του DeUmbrisIdearum, CantusCircaeus, ExplicatioTtrigintaSigillorum, SigillusSigillorum, LampasTrigintaStatuarum, DeImaginum, Signorum, etIdearumCompositione στα οποία πραγματεύεται την τέχνη της μνήμης παροτρύνει τον άνθρωπο να διαμορφώσει τον ψυχολογικό κόσμο του για να προσεγγίσει τον κόσμο του πνεύματος.

Ο Μπρούνο υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος που επεξεργάζεται με τη βοήθεια της φαντασίας τις εικόνες των ιδεών, μπορεί να πλησιάσει τις ίδιες τις αρχετυπικές ιδέες που βρίσκονται στον θεϊκό νου και εν συνεχεία να τις ενσαρκώσει χωρίς παραμορφώσεις στον υλικό κόσμο.

Η αντιστοιχία αρετών και αστερισμών στο έργο  του TheExpulsion of theTriumpantBeastαποτελεί κι ένα σύστημα μνημοτεχνικής του Μπρούνο, το οποίο ανυψώνει και επεκτείνει σταδιακά τη συνείδηση του μαθητή της σοφίας από τον γήινο κόσμο ως τα όρια επέκτασης του έναστρου ουρανού. Στο ίδιο έργο ανιχνεύεται ένα δεύτερο σύστημα μνημοτεχνικής στο οποίο ο Μπρούνο συσχετίζει τα διάφορα μέρη του ανθρώπινου σώματος, του μικρόκοσμου, που αποτελεί μια μικρογραφία του μεγάκοσμου, με τις αρετές:

Κεφάλι	Ελεγχόμενη Φαντασία, Προσεκτική Σκέψη, Ισχυρή Μνήμη
Μέτωπο	Γρήγορη Αντίληψη
Μάτια	Φρόνηση
Μύτη	Επινοητικότητα
Αυτιά	Προσοχή
Γλώσσα	Αλήθεια
Στήθος	Ειλικρίνεια και Εγκράτεια
Καρδιά	Καλά καθοδηγούμενες Διαθέσεις
Ώμοι	Υπομονή
Πλάτη	Συγχώρεση για τις αδικίες
Στομάχι	Διάκριση
Κοιλιά	Αυτοκυριαρχία
Πόδια	Ευστάθεια
Πέλματα	Ευθύτητα
Αριστερό χέρι	Πεντάτευχος των Διαταγμάτων
Δεξί χέρι	Λογική, Γνώση, Δικαιοσύνη, Δύναμη, Εξουσία

 

 

Δείτε το συγγραφικό έργο του Γιάννη Φίκα εδώ